Volwassenen en ouderen

Meer volwassenen met ernstig overgewicht tevreden met gewicht

Het aandeel volwassenen in heel Nederland met ernstig overgewicht, dat aangeeft tevreden te zijn met hun gewicht, nam toe van 22% in 2015-2017 naar 26% in 2018-2020. In de periode 2018-2020 was 66% van de volwassen Nederlanders tevreden met zijn of haar gewicht, 12% was ontevreden en 23% was niet tevreden maar ook niet ontevreden. Mannen blijken vaker tevreden te zijn met hun gewicht (69%) dan vrouwen (62%).

Uit de gezondheidsmonitor van het CBS blijkt dat in 2020 gemiddeld in Nederland 48,8% van de volwassenen een ‘normaal’ gewicht heeft, 34,8% ‘matig overgewicht’ en 14,7% ‘ernstig overgewicht’ (obesitas). De provincie Utrecht heeft het hoogste aandeel volwassenen met een ‘normaal gewicht’ van heel Nederland (53,9%). 32,1% van de inwoners van Utrecht heeft ‘matig overgewicht’ en 12,2% ‘ernstig overgewicht’.

Binnen de provincie Utrecht komt ‘matig overgewicht’ het vaakst voor in de gemeente Eemnes (39,1%) en het minst vaak in de gemeente Utrecht (28%). ‘Ernstig overgewicht’ komt het vaakst voor in de gemeente Nieuwegein (17,7%) en het minst vaak in de gemeente Bunnik (9,5%).

Percentage bevolking 18 jaar en ouder met normaal - of overgewicht* naar provincie (2020)
	Normaal gewicht	Matig overgewicht	Ernstig overgewicht (obesitas)
	%	%	%
Nederland	48,8	34,8	14,7
Groningen	48,1	34,2	16
Fryslân	47,4	36,4	14,5
Drenthe	45,3	37,7	15,8
Overijssel	46,8	36,4	15,5
Flevoland	45,2	37,7	15,2
Gelderland	47,9	35,1	15,4
Utrecht (provincie)	53,9	32,1	12,2
Noord-Holland	52,7	32,5	12,7
Zuid-Holland	48,6	34,5	15,1
Zeeland	46,6	37,4	14,5
Noord-Brabant	47,7	35,5	15,2
Limburg	45	36,5	16,8
Bron: CBS gezondheidsmonitor * Bij ‘normaal gewicht’ gaat het om een BMI-waarde van 18,5 tot 25, bij ‘matig overgewicht’ om een BMI-waarde tussen de 25 en 30 en bij ernstig overgewicht om een BMI-waarde van 30 of hoger.

Percentage bevolking 18 jaar en ouder met normaal - of overgewicht* in provincie Utrecht (2020)
	Normaal gewicht	Matig overgewicht	Ernstig overgewicht (obesitas)
	%	%	%
Amersfoort	54,3	31,8	12
Baarn	52,9	32	11,8
De Bilt	56,3	31,6	10,3
Bunnik	57,5	31,8	9,5
Bunschoten	50,9	33,3	14,7
Eemnes	46,6	39,1	12,7
Houten	54	32,8	11,7
IJsselstein	45,6	37,1	15,8
Leusden	53,6	33,1	11,7
Lopik	52,3	34,5	12,2
Montfoort	50,3	34,8	13,2
Nieuwegein	45,2	35,6	17,7
Oudewater	51,6	32,9	14,6
Renswoude	51,5	33,6	13
Rhenen	49,3	35,6	13,2
De Ronde Venen	52,3	33,9	12,7
Soest	52,1	33,8	12,4
Stichtse Vecht	51,2	34,4	12,8
Utrecht (gemeente)	60,2	28	9,6
Utrechtse Heuvelrug	52,6	32,3	12,2
Veenendaal	46,4	35,5	16,3
Vijfheerenlanden	47,7	36	15,4
Wijk bij Duurstede	52,5	32	13,7
Woerden	51,4	34,4	12,6
Woudenberg	53	35	11,2
Zeist	54,5	31	12,5
Bron: CBS gezondheidsmonitor * Bij ‘normaal gewicht’ gaat het om een BMI-waarde van 18,5 tot 25, bij ‘matig overgewicht’ om een BMI-waarde tussen de 25 en 30 en bij ernstig overgewicht om een BMI-waarde van 30 of hoger.

Bron: Meer volwassenen met ernstig overgewicht tevreden met gewicht (cbs.nl), Statline (2022)

COVID-19

Tot eind september 2021 ruim 1.340 inwoners door het virus overleden in provincie Utrecht

Tot eind september 2021 overleden er in de provincie Utrecht 1.341 inwoners met zekerheid aan COVID-19. Waarschijnlijk zijn het er meer geweest omdat de ziekte niet in alle gevallen is opgespoord of vastgesteld. Relatief de meeste overlijdens vonden plaats in de gemeenten De Bilt, Bunschoten en IJsselstein. In heel Nederland overleden in 2020 ruim 20.000 inwoners aan COVID-19, wat overeenkomt met 0,12 procent van de bevolking. De provincie Utrecht steekt daar iets gunstiger bij af, met een percentage van 0,10 procent. De provincies Limburg en Noord Brabant zijn in 2020 het zwaarst getroffen met inwoners die kwamen te overlijden door corona. Hier ging het om 0,18 en 0,17 procent van de bevolking.

Bron: Maatschappelijke impact van de coronapandemie in de provincie Utrecht. Een tussenstand. (Oktober 2021)

Virus kan soms langdurige klachten veroorzaken (long-COVID)

Degenen die de infectie doorstaan hebben en daarvan ook klachten ondervonden, hebben in variërende mate last van ‘restverschijnselen’. Houden de klachten langer aan dan drie maanden na het uitbreken van de infectie, dan wordt er in Nederland gesproken van ‘long-COVID’ (het woord ‘long’ moet hier opgevat worden als ‘lang’ en verwijst niet de long als orgaan). Voor artsen is vooralsnog niet duidelijk hoe de aanhoudende klachten geduid moeten worden en welke herstelprognoses kunnen worden afgegeven. Wereldwijd wordt hiernaar veel onderzoek verricht. Ook de vraag hoe groot het percentage corona-besmetten is die long-COVID krijgen, is nog niet duidelijk. Volgens documentatie in september 2021 van het RIVM is een eerste schatting dat maximaal 1 op de 5 personen 4 of 5 weken na een positieve test nog klachten heeft. Dat aantal neemt verder af 12 weken of langer na de besmetting. Recent onderzoek gepubliceerd in The Lancet (september 2021) stelt dat de kans op het ontwikkelen van long-COVID halveert na vaccinatie.

Bron: Maatschappelijke impact van de coronapandemie in de provincie Utrecht. Een tussenstand. (Oktober 2021)

Gezonde leefstijl deels bevorderd, deels onder druk gekomen

Aan het begin van de coronapandemie werd duidelijk dat veel mensen het belang van goede gezondheid, met weerbaarheid tegen zowel welvaarts- als infectieziekten belangrijker gingen vinden. Op het gebied van bewegen bijvoorbeeld werd er ten tijde van het sluiten van sport- en fitnesslocaties ook de nodige creativiteit gegenereerd op het gebied van sporten in groepsverband. Zo zag men bij sportscholen ineens groepen (op gepaste afstand) buiten de locaties sporten en ging men meer in de openbare ruimte aan de slag. Actieve bewegingsvormen in ‘eigen regie’, zoals wandelen, hardlopen, fietsen en fitness thuis en in de openbare ruimte groeiden in sterke mate. Het RIVM constateert in augustus 2021, alhoewel met enige voorzichtigheid, dat mensen in coronatijd meer zijn gaan bewegen vooral in en rond huis. Echter is daar niet alles mee gezegd. Het Mulier Instituut, het onafhankelijke landelijke onderzoeksbureau op het gebied van sport en bewegen stelt dat velen als gevolg van de coronacrisis juist minder zijn gaan sporten en bewegen. Het betreft met name vrouwen met schoolgaande kinderen, alleenstaanden en laagopgeleiden. Dit betekent dat deze mensen een groter risico hebben op (ernstige) gezondheidsproblemen. Het Mulier Instituut constateert dat in de meeste gemeenten in Nederland geen extra aandacht is voor de sociale ongelijkheid in sport- en beweegdeelname. Het blijkt dat de motivatie om te gaan sporten en bewegen, ondanks de toegenomen aandacht voor het belang van sporten en bewegen tijdens de coronacrisis, onder velen ook niet is veranderd ten opzichte van voor de coronacrisis. Dit betekent dat mensen die minder zijn gaan sporten en bewegen hun oude sport- en beweeggedrag mogelijk niet zomaar weer oppakken. Extra ondersteuning vanuit gemeenten om sporten en bewegen te faciliteren lijkt daarom wenselijk. Met name de inzet van (extra) buurtsportcoaches zou hierbij effectief kunnen zijn. Ook op enkele andere leefstijlgebieden heeft de coronacrisis negatieve gevolgen gehad. Het RIVM spreekt over het feit dat mensen meer zijn gaan roken en meer overgewicht hebben gekregen. Het drinken van alcohol is gelijk gebleven. Een belangrijke vraag is in hoeverre de nieuw ingesleten patronen een blijvend karakter zullen hebben.

Bron: Maatschappelijke impact van de coronapandemie in de provincie Utrecht. Een tussenstand. (Oktober 2021)

Achteruitgang psychische gezondheid

Naast grote impact op de lichamelijke gezondheid van mensen, heeft de coronapandemie ook veel invloed op het psychische welzijn van zeer velen. Bijvoorbeeld speelt en/of speelde voor velen dat de coronatijd eenzaamheid in hun leven heeft voortgebracht of versterkt, evenals gevoelens van angst, stress en somberheid. (RIVM, 2021b) Gevoelens van stress kunnen ook direct samenhangen met bijvoorbeeld een meer onzeker geworden inkomenspositie. Vergelijkend onderzoek onder volwassenen tussen oktober 2020 en juni 2021 laat zien dat er sprake is van een toename in psychische klachten zoals gevoelens van depressie en angst en problemen met slapen. Deelnemers aan het onderzoek van tussen de 20 en 35 jaar rapporteren daarbij de meeste klachten. Een op de vier respondenten geeft aan dat hun psychische gezondheid erop is achteruitgegaan door de coronacrisis. Het Centraal Bureau voor de Statistiek rapporteert in september 2021 dat de mentale gezondheid van Nederlanders in de eerste helft van 2021 op een dieptepunt verkeert. In de eerste twee kwartalen van 2021 was 15% van de bevolking van 12 jaar en ouder psychisch ongezond. Dit percentage is sinds het begin van de monitoring op dit gebied (2001) niet zo hoog geweest. De mentale gezondheid is gemeten via een vragenlijst waarin wordt gevraagd naar vijf aspecten: somberheid, zenuwachtigheid, in de put zitten, rust en kalmte en gelukkig zijn.

Bron: Maatschappelijke impact van de coronapandemie in de provincie Utrecht. Een tussenstand. (Oktober 2021)

Meer meldingen verward en zorgelijk gedrag

Verward en zorgelijk gedrag is tijdens de pandemie veelvuldiger waargenomen. Bij het Meld- en Adviespunt Bezorgd (MAB) van de GGD regio Utrecht kunnen (onder andere) bezorgde burgers melding doen van, of zorgen uiten over personen met verward gedrag. Het MAB werkt momenteel voor 17 van de 26 gemeenten binnen de provincie Utrecht. In het jaarverslag 2020 worden diverse zorgwekkende ontwikkelingen benoemd. Zo is er een forse stijging van het aantal meldingen te zien. In 2019 ontving het MAB gemiddeld 9,4 meldingen per week, in 2020 waren dit er 17,6 en in het eerste half jaar van 2021 waren dat er 29,1. Mensen met verward gedrag hebben vaak complexe problematiek op meerdere levensgebieden. Tijdens de coronaperiode is een toename te zien in meldingen die betrekking hebben op overlast, huiselijk geweld en suïcidaal gedrag.

Bron: Maatschappelijke impact van de coronapandemie in de provincie Utrecht. Een tussenstand. (Oktober 2021)

Ouderen

55-Plussers genieten vaak van het ouder worden

In 2019-2020, nog voor de coronatijd, onderzocht het CBS het welbevinden van ouderen (55-plussers), die niet in een instelling wonen. Ruim de helft van de onderzochte groep zegt te genieten van het ouder worden, 14% geeft aan dit niet zo te voelen, de rest heeft een mening die hier tussenin zit. Een grote meerderheid van de 55-plussers (87%) wil ook nog lang leven zoals ze zich nu voelen. Een relatief kleine groep 55-plussers geeft aan zich oud te voelen (8%). Op de vraag of ze nu gelukkiger, even gelukkig, of ongelukkiger zijn dan toen ze 25 waren antwoordt bijna een kwart van de 55-plussers dat ze nu gelukkiger zijn dan vroeger. Het merendeel (58%) is even gelukkig en 17% is ongelukkiger dan toen ze 25 waren.

In de provincie Utrecht wonen in 2019 bijna 400.000 55-plussers. Gemiddeld vormden zij in dat jaar 29% van de totale provinciale bevolking. Gemeenten met relatief veel 55-plussers zijn Utrechtse Heuvelrug (39%), Baarn en De Bilt (38%). Relatief weinig 55-plussers wonen in Utrecht (19%), Amersfoort en Renswoude (27%).

Bron: CBS (2020); 54 procent van de 55-plussers geniet van ouder worden.

Aantal 55-plussers per gemeente in provincie Utrecht (2019)

	Aantal 55+ absoluut	PERC 55+ per gemeente
Amersfoort	42358	27%
Baarn	9445	38%
De Bilt	16463	38%
Bunnik	5590	37%
Bunschoten	5947	28%
Eemnes	3235	35%
Houten	15075	30%
IJsselstein	10514	31%
Leusden	11043	37%
Lopik	4443	31%
Montfoort	4519	32%
Nieuwegein	21398	34%
Oudewater	3408	33%
Renswoude	1399	27%
Rhenen	6803	34%
De Ronde Venen	15724	36%
Soest	16891	37%
Stichtse Vecht (v.a. 2011)	22355	35%
Utrecht	67689	19%
Utrechtse Heuvelrug	19277	39%
Veenendaal	19776	30%
Vijfheerenlanden	18370	33%
Wijk bij Duurstede	8501	36%
Woerden	16534	32%
Woudenberg	4100	31%
Zeist	21517	34%
Totaal	392374	29%

Bron: CBS

Relatief meer 65 plussers ervaren hun gezondheid als goed tot zeer goed

In 2020 geeft gemiddeld 79,1% van de volwassenen van 18 jaar en ouder in Nederland aan, dat zij hun eigen gezondheid als (zeer) goed ervaren. Ervaren gezondheid wordt ook wel subjectieve gezondheid of gezondheidsbeleving genoemd. In de GGD regio Utrecht ligt het gemiddelde op 81,1%. Dit aandeel ligt hoger dan in 2016, toen gemiddeld 77,5% van de inwoners aangaf zijn eigen gezondheid als (zeer) goed te ervaren. Binnen de GGD regio Utrecht varieert het percentage van 75,9% (in Nieuwegein) tot 85% (in de Ronde Venen).

Kijkend naar de groep 65-plussers, valt op dat het aandeel inwoners dat zijn of haar gezondheid als (zeer) goed ervaart, gemiddeld relatief lager ligt dan bij de groep van 18 tot 65 jaar. Wel is hier ook een stijging te zien ten opzichte van 2016. In de gemeente Utrecht is het aandeel inwoners van 65 jaar en ouder dat zijn of haar gezondheid als (zeer) goed ervaart, het laagst, al is het aandeel sinds 2016 wel toegenomen (van 51% in 2016 naar 60% in 2020).

Ervaren gezondheid inwoners provincie Utrecht, naar leeftijd en gemeente (2020)

	Ervaren gezondheid (goed/zeer goed) 18 tot 65 jaar in %	Ervaren gezondheid (goed/zeer goed) 65 jaar of ouder in %
Amersfoort	83,3	69,6
Baarn	82,8	76
Bunnik	88,7	73,7
Bunschoten	83,7	72,5
De Bilt	84,3	71
De Ronde Venen	88,8	74,2
Eemnes	84,9	74,7
Houten	82,1	70,1
IJsselstein	81,1	65,4
Leusden	85,8	73,6
Lopik	85,8	66,7
Montfoort	87,6	72,5
Nieuwegein	79,3	65,9
Oudewater	83,1	71,4
Renswoude	88,2	68,2
Rhenen	83,9	69,7
Soest	85,4	72,7
Stichtse Vecht	83,8	68,4
Utrecht (gemeente)	86,5	59,8
Utrechtse Heuvelrug	87	72,5
Veenendaal	80,7	68,8
Vijfheerenlanden	81,8	66,6
Wijk bij Duurstede	83,4	70,9
Woerden	84,3	70,3
Woudenberg	85,1	74,9
Zeist	82,6	69,5

^{_{Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2020, GGD’en, CBS en RIVM}}

Sociale Kracht Monitor

Nieuwegein scoort relatief minder gunstig

De Sociale Kracht Monitor (SKM) meet op basis van representatieve enquêtes de mate waarin inwoners tevreden zijn over diverse aspecten van hun leefsituatie en leefomgeving. In de afgelopen jaren hebben negen gemeenten uit de provincie Utrecht dit onderzoeksinstrument gebruikt. De deelgebieden waarop inwoners bevraagd worden zijn: zelfredzaamheid, participatie, mate van eenzaamheid, financiële zelfredzaamheid, sociale samenhang in de buurt, leefbaarheidsbeleving en veiligheidsbeleving. Tezamen vormen de uitkomsten op deze gebieden een maat voor ‘sociale kracht’. Gemiddeld is de sociale kracht in de deelnemende gemeenten in de periode 2019-2020 7,5. Ondergemiddeld scoren in deze periode de gemeenten Nieuwegein (7,3) en Vijfheerenlanden (7,4).

Totaalscore indicator Sociale Kracht

	2017	2018	2019	2020
De Bilt	7,6	--	7,7	--
De Ronde Venen	--	7,4	--	7,7
Houten	--	7,8	7,7	7,7
Nieuwegein	--	7,2	--	7,3
IJsselstein	7,4	--	7,5	--
Zeist	7,4	--	7,5	--
Woerden	--	7,6	--	7,6
Stichtse Vecht	--	7,5	--	7,6
Vijfheerenlanden	--	7,2	--	7,4
Regio Utrecht ()*		7,5		7,5

Bron: Dimensus (2021) (*) Op basis van deelnemende gemeenten SKM

Uitkomsten zelfredzaamheid

De Sociale Kracht Monitor (SKM) meet op basis van representatieve enquêtes de mate waarin inwoners tevreden zijn over diverse aspecten van hun leefsituatie en leefomgeving. Zelfredzaamheid wordt hierbinnen gemeten op basis van vragen over kunnen zorgen voor zichzelf (boodschappen doen, administratie voeren), zelforganiserend vermogen (kunnen terugvallen op hulp van familie, hulp kunnen regelen), en weerbaarheid (van slag zijn als iets tegenzit, de draad makkelijk kunnen oppakken). Gemiddeld scoren de deelnemende gemeenten in 2019-2020 een 8,2 op al deze aspecten. De gemeente Nieuwegein scoort iets benedengemiddeld met een 8,1.

Totaalscore indicator Zelfredzaamheid

	2017	2018	2019	2020
De Bilt	8,4		8,3
De Ronde Venen		8,1		8,3
Houten		8,2	8,2	8,2
Nieuwegein		8,2		8,1
IJsselstein	8,3		8,2
Zeist	8,2		8,3
Woerden		8,4		8,3
Stichtse Vecht		8,3		8,3
Vijfheerenlanden		8,0		8,2
Regio Utrecht ()*		8,2		8,2

Bron: Dimensus (2021) (*) Op basis van deelnemende gemeenten SKM

Databank

In de databank vindt u ondere andere de indicatoren:

Levensverwachting bij geboorte
% inwoners met chronische beperking verandert in: inwoners met langdurige ziekte of aandoeningen 65+
% inwoners dat voldoet aan beweegnorm
% inw met (zeer) goede gezondheid 19-65 jaar
% inw met (zeer) goede gezondheid 65+
% inwoners met overgewicht
% 19-65 jarigen met hoog risico op angst of depressie
% 65plussers met hoog risico op angst of depressie
% inwoners dat bezoek bracht aan RIAGG/GGZ 19-65 jaar
% inwoners dat bezoek bracht aan RIAGG/GGZ 65+
% inw met lichamelijke beperking 65+
% kinderen met handicap
% rookt 19-65 jr
% rookt 65+
% Overmatige drinker 19-65 jr
% Overmatige drinker 65+
Tevredenheid gezondh voorz in buurt
% (zeer) tevreden over welzijnsvoorzieningen in de buurt
Stapeling gebruik voorzieningen in sociaal domein
% huishoudens dat maatwerkvoorz wmo ontvangt
% huishoudens zonder voorzieningen
Personen 75 jaar en ouder wonend in een instelling

Meer weten?

www.volksgezondheidsmonitor.nl

www.ggdatlas.nl

www.waarstaatjegemeente.nl

www.waarstaatjeprovincie.nl

www.kinderenintel.nl

www.rivm.nl

www.volksgezondheidenzorg.info

www.nivel.nl

www.trimbos.nl

www.platform31.nl

www.slimmeengezondestad.nl

Dashboard gezondheid in sociaal domein

VJI. 2018. Succesvol combineren van armoede- en gezondheidsbeleid