Verkiezingsopkomst

Opkomstverschil Tweede Kamerverkiezingen en gemeenteraadsverkiezingen

De laatste jaren is het verschil in opkomst tussen Tweede Kamerverkiezingen en gemeenteraadsverkiezingen groter geworden, waarbij stemgerechtigden veel vaker opkomen voor de eerste dan voor de tweede soort verkiezingen. Dit verschil is niet alleen te zien in het landelijk gemiddelde van beide verkiezingen, maar ook bij de opkomstcijfers binnen de provincie Utrecht. Onderzoek van het CBS geeft een verklaring voor deze verschillen, die te maken hebben met bevolkingskenmerken en de omgeving waarin kiezers wonen. In buurten met een hoog aandeel hoogopgeleiden en een hoog aandeel 65-plussers is het verschil in opkomstpercentages tussen de Tweede Kamer- en gemeenteraadsverkiezingen klein. Deze groepen gaan in het algemeen vaak naar verkiezingen, dus ook naar gemeenteraadsverkiezingen. Het verschil in opkomst tussen beide soorten verkiezingen is groter naarmate er meer mensen met een laag inkomen in een buurt wonen.

Voor heel Nederland geldt dat het verschil in opkomst tussen de Tweede Kamerverkiezingen uit 2021 (78,7%) en de gemeenteraadsverkiezingen uit 2022 (51,0%), 27,7 procentpunt is. (Procentpunt wordt gebruikt als er een vergelijking wordt gemaakt tussen twee percentages). Voor de provincie Utrecht gaat het hierbij om een verschil 25,5 procentpunt. Binnen de provincie Utrecht waren de opkomst-verschillen het grootst in de gemeenten Nieuwegein (33,4 procentpunt) en IJsselstein (29,6 procentpunt) en het kleinst in Renswoude (17,2 procentpunt) en Woudenberg (17,8 procentpunt).

Verschillen in opkomst Tweede Kamer – en gemeenteraadsverkiezingen (2017-2022)
	Opkomst gemeenteraads-verkiezingen		Opkomst Tweede Kamerverkiezingen		Opkomst-verschil in procentpunten*	Opkomst-verschil in procentpunten*
	2022	2018	2021	2017	2022-2021	2018-2017
Amersfoort	56,4%	59,8%	82,3%	84,7%	25,9	24,9
Baarn	60,2%	61,3%	81,9%	83,4%	21,6	22,2
Bunnik	67,0%	66,7%	88,9%	89,4%	21,9	22,7
Bunschoten	57,4%	64,4%	85,6%	88,4%	28,2	24,0
De Bilt	63,8%	66,0%	86,1%	87,7%	22,3	21,8
De Ronde Venen	59,6%	60,3%	85,0%	86,5%	25,3	26,2
Eemnes	61,8%	68,0%	86,4%	88,1%	24,6	20,1
Houten	60,4%	62,9%	84,3%	87,3%	23,9	24,4
IJsselstein	50,6%	52,6%	80,1%	83,4%	29,6	30,7
Leusden	64,3%	65,7%	86,9%	88,2%	22,6	22,5
Lopik	56,8%	58,6%	83,4%	85,5%	26,7	26,9
Montfoort	65,5%	65,9%	87,5%	88,7%	22,0	22,8
Nieuwegein	42,5%	48,1%	75,9%	79,7%	33,4	31,6
Oudewater	62,1%	66,0%	85,6%	86,0%	23,5	19,9
Renswoude	70,7%	74,4%	87,9%	88,8%	17,2	14,5
Rhenen	59,9%	62,1%	82,1%	84,7%	22,2	22,6
Soest	58,5%	60,4%	83,0%	85,3%	24,5	24,9
Stichtse Vecht	53,7%	57,4%	81,9%	84,7%	28,2	27,3
Utrecht	56,3%	59,0%	81,7%	83,8%	25,3	24,8
Utrechtse Heuvelrug	63,0%	63,6%	83,9%	86,4%	20,9	22,8
Veenendaal	56,7%	63,8%	81,3%	84,8%	24,7	21,0
Vijfheerenlanden	52,7%	46,3%	80,5%	83,7%	27,8	37,4
Wijk bij Duurstede	57,0%	61,6%	83,1%	85,2%	26,1	23,7
Woerden	60,7%	63,7%	84,9%	86,3%	24,2	22,6
Woudenberg	68,0%	72,8%	85,8%	87,1%	17,8	14,3
Zeist	56,0%	58,6%	81,6%	83,3%	25,6	24,7
Provincie Utrecht	57,0%	60,2%	82,5%	84,8%	25,5	24,6
Nederland	51,0%	55,0%	78,7%	81,6%	27,7	26,6
Bron: Kiesraad.nl / gemeentelijke websites / * ‘procentpunten’ wordt gebruikt als het gaat om een vergelijking tussen twee procent-waarden.

Sterke groei gemeentelijke opbrengsten per inwoner in provincie Utrecht

Gemeenten ontvangen inkomsten van burgers door tal van heffingen, belastingen, leges en dergelijke. Omdat iedere gemeente anders is, verschilt het totaalbedrag wat zij ontvangen. Zo zijn er gemeenten waar bijvoorbeeld juist relatief veel of weinig toeristenbelasting wordt geïnd of veel of weinig parkeerheffingsgelden binnenkomen. Als alle inkomsten bij elkaar worden opgeteld en dit totaal gedeeld wordt door het aantal inwoners van de gemeente, komt er een ‘opbrengstbedrag per inwoner’ naar voren. Dit bedrag mag niet verward worden met de gemeentelijke belastingen die bewoners maandelijks of jaarlijks aan de gemeente betalen.

Gemiddeld in Nederland is in 2021 het ‘opbrengstbedrag’ per inwoner voor een gemeente € 647 per jaar. Voor de provincie Utrecht ligt dit iets lager, namelijk op € 627 per inwoner. De hoogste opbrengsten per inwoner, per gemeente, zijn er in de provincies Noord-Holland (€ 793) en Zeeland (€ 790), de laagste in de provincie Drenthe (€ 543). Vergeleken met 2020 geldt voor de provincie Utrecht dat er in 2021 sprake is van een groei van 8%. Dit is de sterkste groei van alle provincies. In Noord Holland was er de minste groei.

Opbrengst gemeentelijke heffingen* naar provincie (2020-2021)
	Opbrengst in euro's per inwoner		Groei
	2020	2021
Nederland	622	647	4%
Groningen	645	679	5%
Fryslân	577	597	3%
Drenthe	515	543	5%
Overijssel	553	576	4%
Flevoland	559	576	3%
Gelderland	557	581	4%
Utrecht	583	627	8%
Noord-Holland	785	793	1%
Zuid-Holland	647	683	6%
Zeeland	753	790	5%
Noord-Brabant	531	553	4%
Limburg	605	630	4%
Bron: CBS
* Onder gemeentelijke heffingen wordt hier verstaan: Onroerendzaakbelasting / parkeerheffingen / precariobelasting / toeristenbelasting / rioolheffing / reinigingsrechten en afvalstoffenheffing / secretarieleges / begraafplaatsrechten / leges bouwen en wonen / overige belastingen en leges.

Binnen de provincie Utrecht zijn gemeenten met hoge opbrengsten per inwoner in 2021 Utrecht (€ 802), Bunnik (€ 682) en Amersfoort (€ 647). Gemeenten met relatief lage opbrengsten zijn Leusden (€ 460), Bunschoten (€ 466) en Soest (€ 471). Van sterke groei in de opbrengsten (2021 ten opzichte van 2020) is sprake in de gemeenten De Ronde Venen (12%), Ouderwater, IJsselstein en Houten (11%).

Opbrengst gemeentelijke heffingen* provincie Utrecht (2020-2021)
	Opbrengst in euro's per inwoner		groei
	2020	2021
Amersfoort	604	647	7%
Baarn	532	572	8%
De Bilt	557	580	4%
Bunnik	630	682	8%
Bunschoten	434	466	7%
Eemnes	652	659	1%
Houten	437	483	11%
IJsselstein	438	485	11%
Leusden	451	460	2%
Lopik	461	496	8%
Montfoort	523	544	4%
Nieuwegein	596	624	5%
Oudewater	511	567	11%
Renswoude	540	573	6%
Rhenen	526	570	8%
De Ronde Venen	520	582	12%
Soest	438	471	8%
Stichtse Vecht	474	502	6%
Utrecht (gemeente)	732	802	10%
Utrechtse Heuvelrug	612	633	3%
Veenendaal	493	517	5%
Vijfheerenlanden	561	563	0%
Wijk bij Duurstede	543	555	2%
Woerden	513	565	10%
Woudenberg	443	483	9%
Zeist	538	582	8%
Bron: CBS
* Onder gemeentelijke heffingen wordt hier verstaan: Onroerendzaakbelasting / parkeerheffingen / precariobelasting / toeristenbelasting / rioolheffing / reinigingsrechten en afvalstoffenheffing / secretarieleges / begraafplaatsrechten / leges bouwen en wonen / overige belastingen en leges.

Opkomst gemeenteraadsverkiezingen afgenomen in alle Utrechtse gemeenten

De opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2022 is bij alle Utrechtse gemeenten lager uitgevallen dan in 2018. Vrij gering was het opkomstverschil in de gemeenten Bunnik (-0,1 procentpunt), Montfoort (-0,4 procentpunt) en Utrechtse Heuvelrug (-0,6 procentpunt). Relatief groot was het verschil in Veenendaal (-7,1 procentpunt), Bunschoten (-7,0 procentpunt) en Eemnes (-6,2 procentpunt). (We gebruiken hier ‘procentpunt’ in plaats van ‘procent’, omdat het gaat om een absoluut verschil tussen twee waarden die in procenten zijn uitgedrukt).

De opkomst bij de verkiezingen was in 2022 het grootst in Renswoude (70,7%), Woudenberg (67,9%) en Bunnik (66,6%) en het laagst in Nieuwegein (42,5%), IJsselstein (50,6%) en Vijfheerenlanden (52,6%). De gemiddelde opkomst in heel Nederland is op moment van schrijven nog niet definitief vastgesteld, maar ligt in de buurt van de 50,9%. Daarmee omvat de provincie Utrecht in dit jaar twee gemeenten die onder dit gemiddelde uitkomen en 24 gemeenten die boven dit gemiddelde uitkomen. De opkomst in de provincie is ten opzichte van heel Nederland, bovengemiddeld te noemen.

Vergelijken we de landelijke opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen uit 2022 (geschat op 50,9%) met die uit zowel 2018 (55%) als 2014 (54%) dan zien we dat deze in dit jaar relatief laag genoemd kan worden. Kijken we naar de meer lange termijn-verschillen tussen 2014 en 2022 dan we zien dat in sommige gemeenten de opkomst in beide perioden sterk vergelijkbaar is (Amersfoort, Baarn, Soest), bij enkele gemeenten is er in 2022 sprake van een lichte stijging ten opzichte van 2014 (Leusden, Utrecht) en bij diverse gemeenten is er sprake van een daling (zoals Nieuwegein, Bunschoten, Veenendaal). Deze verschillen illustreren dat achterliggende oorzaken voor verminderde opkomst, per gemeente apart verklaard zouden moeten worden.

% opkomst gemeenteraad 2014 -2022 Utrechtse gemeenten
	2014	2018	2022	Verschil opkomst 2022 tov 2018 in procentpunten
Amersfoort	56,3%	59,8%	56,4%	-3,4%
Baarn	60,4%	61,3%	60,2%	-1,1%
De Bilt	65,9%	66%	63,8%	-2,2%
Bunnik	63,3%	66,7%	66,6%	-0,1%
Bunschoten	62,3%	64,4%	57,4%	-7,0%
Eemnes	65%	68%	61,8%	-6,2%
Houten	59,9%	62,9%	60,2%	-2,7%
IJsselstein	51,6%	52,6%	50,6%	-2,0%
Leusden	61,2%	65,7%	64,3%	-1,4%
Lopik	56,7%	58,6%	56,8%	-1,8%
Montfoort	64,6%	65,9%	65,5%	-0,4%
Nieuwegein	47,5%	48,1%	42,5%	-5,6%
Oudewater	63,3%	66%	62,1%	-3,9%
Renswoude	72,1%	74,4%	70,7%	-3,7%
Rhenen	63,8%	62,1%	59,9%	-2,2%
De Ronde Venen	60,3%	60,3%	59,6%	-0,7%
Soest	58,8%	60,4%	58,5%	-1,9%
Stichtse Vecht	55,9%	57,4%	53,3%	-4,1%
Utrecht	54,2%	59%	56,3%	-2,7%
Utrechtse Heuvelrug	63,7%	63,6%	63,0%	-0,6%
Veenendaal	61,9%	63,8%	56,7%	-7,1%
Vijfheerenlanden	*	*	52,6%	*
Wijk bij Duurstede	57,9%	61,6%	57,0%	-4,6%
Woerden	61,8%	63,7%	60,7%	-3,0%
Woudenberg	72,9%	72,8%	67,9%	-4,9%
Zeist	56,8%	58,6%	56,0%	-2,6%
Nederland totaal	54,0%	55,%	50,9%**	-4,1%
Bron: Kiesraad.nl / gemeentelijke websites (28 mrt 2022) / **Voorlopig cijfer, gebaseerd op AD (18 maart 2022)/Staat van Utrecht

Databank

In de databank vindt u ondere andere de indicatoren:

% opkomst verkiezingen Tweede Kamer
% opkomst verkiezingen Provinciale Staten
% opkomst verkiezingen Europees parlement
% opkomst verkiezingen gemeenteraad
SKM indicator participatie
SKM indicator sociale cohesie
SKM indicator eigen toezicht
SKM indicator buurttoezicht
SKM indicator feitelijke inzet
% vrijwilligerswerk

Meer weten?

www.kiesraad.nl

www.verkiezingsuitslagen.nl

www.waarstaatjegemeente.nl

CBS. 2018. Trends in Nederland 2018

Politie en wetenschap. 2018. Doe-het-zelfsurveillance

WRR. 2018. De nieuwe verscheidenheid

SCP. 2018. Een lokaal sociaal contract